Modernizacija infrastrukture, gradski park, nova klaonica, prvo kino i štamparija u gradu,ulično osvjetljenje i elektrifikacija grada:
Kako sam to već ranije rekao, prvi gradonačelnik našega grada pod austrougarskom vlašću bio je čuveni Avdi-beg Salihbegović. Avdi-beg je inače tu funkciju, i to pod nazivom „šeher čehaja“, obavljao i za vrijeme osmanske vlasti u našoj zemlji. Avdi-be je funkciju austrougarskog gradonačelnika Bijeljine obavljao bez prekida 15. godina i to od 1878. godine do početka 1893. godine,kada je zbog bolesti dao ostavku na taj položaj. On je dugo godina bolovao od astme, bolest je bila uznapredovala pa je zato morao dati ostavku, a na kraju je i preminuo 7. januara 1895. godine. Na njegovoj dženazi se okupio cijeli grad, kao i stanovništvo okolnih sela. Sahranjen je u haremu ispred Salihbegovića džamije, a na grobu mu je bio postavljen ogromni nišan, koji je vremenom postao jednim od simbola našega grada. Četnički fašisti su u proljeće 1993. godine uništili Salihbegovića džamiju, a pri tome su uništili i Avdibegov grob sa tim nišanom. U listu „Bošnjak“ od 10.01.1895. godine je objavljena vijest o njegovoj smrti, uz popratni tekst u kojem se navodi sljedeće: „ Javljaju nam iz Bjeline, da je na 7. ov. mj. umro tamošnji načelnik Avdibeg Salihbegović. Bio je skoro 15 godina načelnikom i znao svojom pravednošću i poštenjem steći ljubav naroda. Ko ga je vidio jedanput, neće zaboraviti njegove silne pojave, koja se isticala mnogim markantnim crtama u načinu govora, u kretnjama; resio ju nada sve bistar, pronicav um, koji je u svakoj stvari pogodio jezgru. Njegovo poznavanje ljudi i života objasnjivalo je veliku okretnost, kojom se je znao i u najzamršenijoj stvari snaći i pogoditi pravu žicu. Uz druge vrline odlikovala je Avdibega njegova očinska briga za sirotinju, kojoj bijaše „i otac i majka“. God. 1885. odlikovan je za mnoge svoje zasluge viteškim redom Franje Josipa I.“ Avdibeg kao gradonačelnik ima velikih zasluga za početke modernizacije našega grada. Njegove zasluge za naš grad su sljedeće:
Prva modernizacija gradske infrastrukture: Za vrijeme Avdibegovog mandata u Bijeljini je bio srušen i zatrpan stari osmanski vojni šarampov u centru grada, koji je predstavljao izvor zaraze. U vrijeme njegovog mandata, 1880. Godine, gradske vlasti su nabavile i postavile nove petrolejske ulične fenjere širom grada. Novi fenjeri su bili postavljeni na svim važnijim mjestima: duž nove glavne gradske ulice nazvane „Wilmastrasse“, pred bivši Pašin konak , staru Belediju kao i zgrade civilne i vojne uprave u gradu, kao i u novopodignuti Gradski park, koji je bio podignut na mjestu stare marvene pijace. U to je vrijeme bio izgrađen novi veliki lager za vojsku, koji je bio izmješten iz centra grada na gradsku periferiju u mahalu Bukreš prema rijeci Drini
Bijeljinski veliki park: Za vrijeme mandata ovog velikog čovjeka, u našem gradu je 1892. godine bio podignut velelijepni Gradski park. Godine 1890. je Gradska opština u Bijeljini započela sa regulacijom zapuštene Pašića meraje koja se nalazila uz sam centar grada, a na kojoj se do tada nalazila marvena pijaca iz osmanskog perioda. Najprije je marvena pijaca bila dislocirana izvan grada, na prostor preko kanala Dašnice, preko puta današnje policijske uprave, gdje se sada nalazi osnovna škola. Nakon toga je teren Pašića meraje bio uređen i poravnat, sa namjerom da se na tom mjestu podigne gradski park. Na poziv gradonačelnika Bijeljine Avdi-bega Salihbegovića u Bijeljinu je došao bečki stručnjak za hortikulturu Johan Kajzer. Sa njim je došao i tehničar iz Graca Georg Buhmajer. Ova su dva stručnjaka započela sa parcelisanjem i uređenjem Gradskog parka na Pašića meraji, sađenjem drveća i ukrasnog šiblja. Zasađene su četiri prekrasne aleje sa kestenovima, pored glavnih puteljaka kroz park. Na nekoliko mjesta u parku su bila podignuta uzvišenja sa drvenim paviljonima, kao i dva velika udubljenja – „perivoji“ sa egzotičnim biljem. Bilo je tu i palmi i kaktusa i puno drugih tropskih biljaka koje su se zimi čuvale u stakleniku. U centru parka je bila podignuta velika ljetna bašta za zabavu od drveta, kao i zidana staklena bašta, koja se zimi zagrijavala na ugalj. Njena je glavna funkcija bila odgajanje cvijeća i ukrasnog bilja za potrebe parka i grada u cjelini, a služila je preko zime i za čuvanje tropskog bilja. Uz nju se nalazio i moderni klozet, kao i oveći bazen za vodu kojom se zalijevalo cvijeće i biljke u parku i u stakleniku-rasadniku. Ubrzo je bijeljinski Gradski park bio potpuno završen, te ga je gradonačelnik Avdi-bega Salihbegović svečano otvorio u ljeto 1892. godine. Bijeljinski park je u to vrijeme bio najveći i najljepši park u BiH. Ubrzo nakon otvaranja glavni putevi u parku su bili osvjetljeni fenjerima na petrolej. Ljetna bašta u centru bijeljinskog parka je postala „kultno“ mjesto jeftine ljetne zabave i provoda širokih slojeva gradskog stanovništva našega grada. Tu su naši stari uz dobru muziku i poznate pjevače, janjetinu, rakiju i hladnu pivu, kao i obaveznu „lumperajku“, ispraćali tople ljetne noći i dočekivali zore novoga dana.
U vrijeme mandata trećeg gradonačelnika Ibrahimbega Hadžisalihovića, nakon elektrifikacije grada 1910. godine, u parku je bilo postavljeno električno osvjetljenje.
Prvi hoteli u gradu: U doba Avdibegove vlasti bili su podignuti i prvi hoteli u Bijeljini : „Nacional“ 1890. godine kod vojnog lagera i veleljepni i moderni hotel „Drina“ 1892. godine, koji je izgrađen sredstvima Gradske opštine. Hotel „Drina“ je bio izgrađen prema projektu za najreprezentativnije hotele u tadašnjoj Monarhiji. Ovaj je hotel za austrougarske oficire i službenike u gradu i njihove porodice, kao i za sve naše stare Bijeljince, postao mjestom okupljanja i važanim dijelom dnevnog, a posebno noćnog života u gradu. U hotel „Drinu“ se dolazilo na piće i razgovor, muziku i ples, slavlja, veselja, derneke, pijanke, organizovane svadbe, proslave novih godina..itd..
Prvi gradonačelnik našega grada pod austrugarskom vlašću Avdi-beg Salihbegović je zbog bolesti dao ostavku1893. godine. Na njegovo mjesto je 1894. godine bio izabran Sulejman-aga (Suljaga) Hadži Grabčanović, mladi, obrazovani i veoma ugledni veletrgovac iz Bijeljine, poznat po svojim modernim pogledima. On je dužnost gradonačelnika našega grada obavljao od 1894. godine pa sve do svoje prerane smrti 1899. godine u 41. godini života. Kratkotrajni period njegove vlasti u gradu bio je obilježen i velikim problemima vezanim za katastrofalne poplave rijeka Drine i Save koje su tada redovno plavile naš grad. Među tim poplavama se posebno ističe poplava u kasnu jesen 1896. Godine, kada je naš grad teško stradao. Tada je posebno nastradalo naselje njemačkih kolonista Franc Jozefsfeld-Novo Selo. Sulejman-aga je kao gradonačelnik veoma zaslužan za daljnje velike korake u modernizaciji našega grada i pretvaranje učmale osmanske kasabe u moderni evropski grad, prema tadašnjim standardima. U vrijeme njegovog mandata u gradu je urađeno sljedeće:
Modernizacija gradske infrastruktura i novi objekti: Na početku njegovog mandata su u centru grada, na mjestu ranijeg gradskog šarampova, bile prosječene i uređene nove gradske ulice, među njima i poznati bijeljinski stari „korzo“. Tada su bile uređene i kaldrmisane glavne gradske ulice, a na njima su napravljeni popločani trotoari sa ivičnjacima. Nakon izgradnje novih ulica u gradu je za vrijeme njegovog mandata bio znatno povećan broj javnih fenjera gradskog osvjetljenja, koji su radili na petrolej. Fenjeri su bili postavljeni duž svih novih ulica, kao i duž starih ulica u Staroj i Janjica čaršiji, pred prve hotele u gradu, pred preostale hanove i na novi gradski korzo izgrađen na mjestu zatrpanog osmanskog šarampova. U vrijeme Sulejman-aginog mandata naš je grad dobio prvu kanalizaciju, kao i javni gradski klozet.
Prva štamparija u gradu: Za vrijeme mandata gradonačelnika Sulejman-age H. Grabčanovića u Bijeljini je bila otvorena i prva štamparija u našem gradu 1895. godine, a otvorio ju je Nijemac Nikola Pisenberg. Ta je štamparija u Bijeljini radila samo dvije godine, kada je bila prenesena u Tuzlu. Godine 1896. je u Bijeljini bila otvorena i druga štamparija, čiji je vlasnik bio Mađar Stjepan (Ištvan) Gerbe. Ova je štamparija u Bijeljini radila dugo godina i poslije Prvog svjetskog rata.
Nakon smrti Sulejman-age, na njegovo mjesto je došao Ibrahim-aga Hadžisalihović, poznati bijeljinski veletrgovac zemaljskim proizvodima. Za njegovog mandata u našem su gradu bili izgrađeni najvažniji gradski i infrastrukturni objekti koji ga i danas krase, a njegova posebna zasluga je elektrifikacija Bijeljine! Njegov je mandat bio potvrđen i produžen na prvim slobodnim izborima održanim 1910. godine. Ibrahim-aga je bio mlad, školovan, izuzetno sposoban i vrijedan čovjek modernih nazora u duhu vremena u kojem je živio. Za njegovog mandata je nastavljena daljnja modernizacija našega grada. Njegove zasluge za naš grad su sljedeće:
Novine u radu gradske uprave: U vrijeme mandata Ibrahim-age Hadžisalihovića bila su uvedena nova pravila društvenog ponašanja u gradu, sve u skladu sa evropskim standardima toga vremena. On je imao veoma moderne poglede u odnosu na većinu predstavnika tadašnjeg konzervativnog bijeljinskog begovata. Ibrahim-aga je završio Trgovačku školu u Bijeljini. Pod njegovom vlašću od 1899. godine naš grad je brzo napredovao a najveći napredak je bio zabilježen u periodu od 1900. do 1912. godine. U svom radu kao gradonačelnik, Ibrahim-aga se najčešće savjetovao i dijelio svoje ideje sa svojom baćom Hafiz-agom i Salih-agom, kao i sa svojim zetom, bogatim bijeljinskim trgovcem kožom Ibrahim-agom Grabčanovićem, koji je u gradu bio poznat po prihvatanju i poznavanju novih trendova i ideja.
Izgradnja zgrade Opštine: Za vrijeme mandata Ibrahim-age Hadžisalihovića bila je izgrađena nova Gradska vijećnica umjesto stare Beledije, zgrada koju Bijeljinci nazivaju „Opština“, a koja je i dan danas ukras i simbol našeg grada. Zgrada je locirana u strogom centru grada, a podignuta je 1910/12. godine. To je reprezentativna zgrada iz austrijske epohe. Izgrađena je u neoklasičnom stilu, s centralnim dijelom u u kome su u prizemlju veliki hol i stepenište za sprat vijećnice. U dva jednaka krila zgrade, na spratu, smještena je opštinska administracija. (Mustafa Grabčanović, Bijeljina i Bijeljinci, Tuzla 2006. str.103). U prizemlju opštinske zgrade na lijevoj strani, gledano s prijeda, bio je prostor koji se izdavao jačim bijeljinskim trgovcima u zakup. Najprije je zakupac tog prostora bio čuveni bijeljinski trgovac Aškenazi Jevrejin Arpad Weill koji je tu držao svoju reprezentativnu trgovinu, sve dok nije podigao vlastitu kuću i pod njom napravio prostor za svoju radnju. Nakon Arpada Weilla u ovom prostoru držao je svoju tekstilnu i krznarsku radnju Jon Berdica ,Albanac katolik porijeklom iz Skadra, on je bio otac Franje Berdice vlasnika kina Edison od 1937. godine. Od godine 1935. u ovom prostoru se nalazila gradska biblioteka „Filip Višnjić“, koja je tu bila smještena i dugo godina nakon Drugog svjetskog rata, sve do izgradnje nove zgrade današnje biblioteke koja se nalazi na glavnom gradskom trgu. Na desnoj strani opštinske zgrade u prizemlju se najprije nalazila Gajretova čitaonica, a nešto kasnije se tu dug niz godina nalazila čuvena bijeljinska „Velika kafana“, kultno mjesto okupljanja gradske elite i gradskih boema, i to sve do poslednjeg rata 1992.godine. Sada su u oba ova navedena prostora u prizemlju ove zgrade smještene razne opštinske ustanove. ( pr. autora)
Daljnja modernizacija gradske infrastrukture i novi objekti u gradu: Pored opštinske zgrade, u doba dok je Ibrahim-aga Hadžisalihović bio na čelu našega grada, izgrađen je čitav niz javnih građevina u gradu i uveden čitav niz novina u gradski život. Izgrađeni su potpuno novi državni objekti u gradu: moderna klaonica, komunalna škola, trgovačka škola, Landes banka itd… Otvorena je i prva veterinarska stanica Osim izgradnje društvenih objekata u gardu je za vrijeme njegovoga mandata bio izgrađen čitav niz novih privatnih zgrada, najviše veleljepnih jevrejskih kuća i još ljepših vila u najužoj gradskoj jezgri, u Staroj čaršiji i u Wilmastrasse.
Kanal Dašnica: Za mandata Ibrahim-age Hadžisalihovića je bila izmještena riječica Janjica, koja je ranije tekla kroz sam centar grada. Ta je riječica u doba Osmanskog carstva služila za punjenje gradskog šarampova – osmanske vojne utvrde, koji se nalazio u samom centru današnje Bijeljine. Janjica je bila uzrokom proljećnih poplava u gradu, a i izvor zaraze zbog toga što je služila kao gradska kloaka. Riječica Janjica je bila navedena u novi kanal Dašnicu, koji je bio prokopan pored grada od 1902. do 1904. godine. Tim kanalom je Bijeljina bila osigurana od budućih katastrofalnih poplava Drine, Save, Dašnice i Janjice, sličnih onoj iz 1896. godine kada je u gradu nivo vode bio oko 2 metra!
Prvo kino u gradu: Za vrijeme mandata gradonačelnika Ibrahim-age Hadžisalihovića u Bijeljini je bilo otvoreno i prvo kino 1909. godine. To je kino otvorio Nijemac iz Graca Hajnrih Brajtvizer, po zanimanju mašinbravar. Kino je bilo smješteno u velikoj drvenoj društvenoj magazi koja je bila pozadi kuća Dautovića i Zejnilovića, u današnjoj Ulici Mirka Filipovića. Sjedišta su bila obične drvene klupe, a bioskop je mogao primiti oko 150 gledalaca. (Mustafa Grabčanović, Bijeljina i Bijeljinci, Tuzla 2006. str.270). Kino je od Brajtvizera kupio Nijemac Hans Rihter, rodom iz Graca, i prenio ga u hotel Drinu. U hotelu Drina je to kino radilo od 1916. do 1918. godine, sve do kraja Prvog svjetskog rata. U njemu su bili prikazivani najnoviji igrani i dokumentarni filmovi snimljeni u Austro-Ugarskoj i Njemačkoj. Nakon Prvog svjetskog rata Hans Rihter je zatvorio svoje kino i odselio se iz Bijeljine u Austriju.
Elektrifikacija grada i moderno ulično osvjetljenje: Pored svih ovih gore navedenih zasluga za naš grad, najveća zasluga ovoga čovjeka je elektrifikacija Bijeljine i uvođenje električnog uličnog osvjetljenja u gradu. Nama koji danas živimo u vremenu visokog tehnološkog napretka, koji raspolažemo smobilnim telefonima, kompjuterima, TV i radio aparatima itd. danas je veoma teško shvatiti kako je izgledao život naših predaka bez električne energije. U ta, ne tako davna vremena, naši su pretci noću živjeli u mrklom mraku, puni straha i predrasuda.
U Bijeljini su se u doba osmanske vlasti prvi ulični fenjeri pojavili sredinom 19. vijeka, njih su ispred svojih kuća najprije postavljali imućniji Bijeljinci, bijeljinski begovi i age, koji su tu „novu modu“ vidjeli prilikom svojih posjeta Istanbulu, te je donijeli u svoj grad. U to vrijeme su se kuće po noći osvjetljavale na razne načine, u zavisnosti od imovnog stanja vlasnika. U bogatijim kućama su se za osvjetljavanje koristile tada moderne petrolejske lampe, dok je siromašnije gradsko stanovništvo kuće osvjetljavalo na stari način: bakljama od luči, svjećama lojanicama i uljnim lampama nazivanim„žižak“. Pod kraj osmanske vladavine, oko 1876. godine, u centralnom dijelu tadašnje Bijeljini bili su postavljeni i prvi službeni ulični fenjeri. Prvi fenjeri su postavljeni ispred novoizgrađenog Pašinog konaka (danas je u njemu muzej), čija je izgradnja završena te godine, te ispred vojne uprave u šarampovu, kao i ispred Beledije, stare gradske vijećnice koja se nalazila na mjestu današnjeg vatrogasnog doma. Kasnije su fenjeri bili postavljeni i ispred Krpića hana u Janjici čaršiji, hana braće Muratbegovića u Staroj čaršiji i Suljića hana na Brčanskom putu, kao i ispred ostalih javnih zgrada. Po bijeljinskim mahalama javne rasvjete u to vrijeme nije bilo, pa su stari Bijeljinci nosili vlastite fenjere kada su morali po noći izaći na ulicu, što je u ta vremena predstavljalo veliku avanturu.
Sa dolaskom nove vlasti situacija u gradu što se tiče javnog osvjetljenja i ostalih komunalnih djelatnosti počela se radikalno mijenjati nabolje, uostalom, kao i svim ostalim aspektima života. Nove su vlasti već 1880. godine nabavile i postavile nove petrolejske ulične fenjere širom grada. Novi fenjeri su bili postavljeni na svim važnijim mjestima i duž glavnih ulica kao što je na pr. bila „Wilmastrasse“, bivši Pašin konak, stara Beledija, kao i sve ostale zgrade civilne i vojne uprave u gradu. Kasnije su fenjeri bili postavljeni i duž ulica u Staroj i Janjica čaršiji, kao i pred prve hotele u gradu, preostale hanove, novi gradski korzo izgrađen na mjestu osmanskog šarampova i u novopodignuti Gradski park, koji je bio podignut na mjestu stare marvene pijace. Za stare Bijeljince koji su tada živjeli u gradu i koji su bili navikli na mrkli mrak, postavljanje gradskog svjetla širom grada je prestavljalo nevjerovatnu novinu i veliku svečanost! U cilju dobrog i ispravnog funkcionisanja javnog gradskog osvjetljenja, gradska uprava je zaposlila nekoliko naših Bijeljinaca, čija je dužnost bila da u određeno vrijeme pale i gase gradske fenjere i staraju se o njihovom ispravnom radu, kao i da ih odžavaju u slučaju kvarova. Radnici na održavanju gradskih fenjera su imali posebne uniforme, koje su u K&K Monarhiji bile standardizovane za ovaj poziv, koji se na njemačkom zvao „Gasser“, dok su naši stari te ljude nazivali “fenjerdžije”.
Pored uniformi, na radnom mjestu u gradu su uvijek na raspolaganju imali rasklopive drvene merdevine sa kojima su mogli prići fenjerima koji su se nalazili na visokom stubovima, a koji su tako bili van domašaja djece i radoznalih prolaznika sa lošim namjerama. Prilikom obavljanja svog redovnog posla, u sumrak, prije paljenja, oni su fenjere dopunjavali petrolejom, te makazama sjekli izgorjele dijelove fitilja, a po potrebi mijenjali i cijeli fitilj. Nakon toga su posebnim krpama brisali stakla na fenjerima koje bi nakon toga palili. Ovi su ljudi u gradu bili veoma popularni, a paljenje fenjera po gradu je predstavljalo pravu ceremoniju kojoj su redovno prisusvovali kao gledaoci naši stari, a posebno radoznala djeca iz bijeljinskih mahala. Jedan od prvih poznatih gradskih „fenjerdžija“ je bio Ferhat Pirić zvani Pirija koji je u gradu bio posebno cijenjen zbog posla koji je obavljao. ( Jusuf Trbić, „Svjetlost u gradu“, BZK Preporod.bn, 02.10.2024.)
(nastaviće se)
